Konieczne czy niekonieczne? O efektach subiektywnych w procesie terapeutycznym.

Subiektywne efekty psychodeliczne, w których zawierają się doświadczenia mistyczne albo szczytowe, są uznawane często za niezbędne do działania terapeutycznego. Tradycyjne zastosowanie naturalnie występujących środków psychodelicznych zawsze wiązało się z tego typu efektami, czy to w kontekście religijnym, szamańskim czy wieszczym. Jednakże wyniki niektórych badań mogą kwestionować konieczność tych efektów dla skuteczności klinicznej psychodelików. 

Debatę na ten temat w szczególności prowadzi dwóch wybitnych badaczy: dr Roland Griffiths, który twierdzi, że bez tych efektów proces terapeutyczny nie zachodzi, oraz dr David Olson, który jest odmiennego zdania. Ten spór jest o tyle istotny, że jest wielce prawdopodobne, iż postępująca medykalizacja (a co za tym idzie dostępność i legalność psychodelików) nabrałaby tempa, gdyby efekty subiektywne nie były konieczne do leczenia depresji, lęków i uzależnień.

Efekty subiektywne są konieczne

David Yaden i Roland Griffiths z John Hopkins University School of Medicine argumentują, że subiektywne efekty wywoływane przez psychodeliki są głównym procesem terapeutycznym, dzięki któremu osiąga się długotrwałe, pozytywne efekty.  Wnioski takie wyciągane są przede wszystkim na podstawie danych z Kwestionariusza Doświadczeń Mistycznych (MEQ), którego zadaniem jest ewaluacje doświadczeń z pierwszoosobowej perspektywy.  Skala ta zawiera cztery subskale: 1. poczucie jedności lub połączenia, któremu towarzyszy uczucie czci; 2. uczucia pozytywnie wartościowane, takie jak miłość lub pokój; 3. zmiany poczucia zarówno czasu, jak i przestrzeni; oraz 4. trudności z ujęciem doświadczenia w słowa. Uzyskane w ten sposób wyniki są w stanie przewidzieć psychologiczne korzyści z doświadczeń psychodelicznych. Użyte później analizy statystyczne sugerują, że doświadczenia typu mistycznego są mediatorami pozytywnej reakcji terapeutycznych.

Jednym z argumentów ekipy Griffitha  są wyniki z badania z podwójnie ślepą próbą, które wykazało, że 61% z 36 uczestników miało pełne doświadczenie typu mistycznego na koniec dnia sesji z psylocybiną w porównaniu do 11% po metylofenidacie. W dwa miesiące po sesji raportowano znacząco większe pozytywne zmiany w nastawieniu do życia i siebie, pozytywny nastrój, pozytywne zachowania i pozytywne efekty społeczne doświadczeniom w przypadku psylocybiny w porównaniu do metylofenidatu. Dwa inne badania z podwójnie ślepą próbą wykazały, że psylocybina spowodowała znaczące i trwałe zmniejszenie objawów lęku i depresji u pacjentów z diagnozą raka zagrażającego życiu. W pierwszym z tych badań średni procent maksymalnego możliwego całkowitego wyniku w MEQ był znacząco wyższy bezpośrednio po umiarkowanej dawce psylocybiny (64%) niż po niskiej dawce placebo (27%). Te wyniki po pierwszej sesji były znacząco skorelowane z większością trwałych zmian w wynikach terapeutycznych mierzonych 5 tygodni później.

Wyniki doświadczeń typu mistycznego w dniach sesji psilocybinowych są również predyktorem sukcesu leczenia w długoterminowych badaniach klinicznych. Przeprowadzone analizy statystyczne wykazały, że na podstawie poczucie ważności (meaning) psychodelicznego doświadczenia, które utrzymywało się po 14 miesiącach od badania, można było przewidzieć wystąpienie doświadczenia mistycznego w dniu sesji. Autorzy sugerują, że subiektywne efekty doświadczane pod wpływem psychodelików mogą stanowić bodziec do modyfikacji patologicznych myśli i zachowań.

Efekty subiektywne nie są konieczne

Dawid Olson z Uniwersytetu Kalifornijskiego w Davis stoi na stanowisku, że przypisywanie terapeutycznego efektu subiektywnym efektom doświadczeń psychodelicznych jest nieporozumieniem. Sugeruje on, że zależność pomiędzy tymi dwoma jest w dużej mierze korelacyjna, a czynnikiem odpowiedzialnym za korzyści terapeutyczne jest konkretny mechanizm farmakologiczny. Olson utrzymuje, że zwiększona plastyczność neuronalna w kluczowych obwodach leży u podstaw zmian w zachowaniu wywołanych przez psychodeliki. Dlatego też samo mistyczne lub subiektywne doświadczenie może nie być istotne do wytworzenia antydepresyjnych czy antylękowych efektów, dzięki którym psychodeliki uzyskały uwagę środowisk naukowych.

Olson podkreśla, że związki psychodeliczne są psychoplastogenami, czyli substancjami posiadającymi zdolność angażowania mechanizmów plastyczności neuronalnej w mózgu, a tym samym przekształcania obwodów neuronalnych. Zauważa on, że po terapii ketaminą, efekt antydepresyjny utrzymuje się kilka dni, pomimo iż efekty subiektywne zanikają już po godzinie. Olson argumentutje to tym, że psychoplastogeny wymagają krótkiego czasu stymulacji, poniżej 1 godziny aby użyskac efekt w postaci aktywacji mechanizmów wzrostu neuronów korowych, który może trwać kilka dni. Innym argumentem Olsona jest fakt, że substancje takie jak MDMA również wykazują się wysoką skutecznością kliniczną pomimo iż efekty subiektywne są dużo słabsze niż w przypadku klasycznych psychodelików, a stany mistyczne pojawiają się wyjątkowo rzadko. Efekt terapeutyczny przypisywany jest tutaj silnemu zwiększeniu neuroplastyczności w mózgu.

Pomimo, że skuteczność mikrodozowania jest nadal obiektem debaty, Olson argumentuje, iż zgłaszane efekty terapeutyczne są najprawdopodobniej efektem zwiększonej neuroplastyczności po zażyciu podprogowych dawek. Jego grupa badawcza wykazała ostatnio, że mikrodawkowanie psychodelików wywołuje efekty przeciwdepresyjne i antylękowe u szczurów przy minimalnym lub żadnym wpływie na ich zachowanie. Sugeruje on jednocześnie ostrożność w formułowaniu wniosków, gdyż obecnie nie ma żadnych podwójnie ślepych, kontrolowanych placebo badań klinicznych związanych z terapeutycznymi efektami mikrodawkowania psychodelików u ludzi.

Zarówno Griffiths jak i Olson są zdania, że bez dalszych badań nie można jednoznacznie stwierdzić, czy doświadczenia subiektywne są niezbędnym elementem terapeutycznym. Jednym z proponowanych badań, które dostarczyłyby użytecznych informacji na temat konieczności istnienia efektów subiektywnych, polega na podaniu psychodelików osobom, które byłyby jednocześnie poddane anestezji. W ten sposób uczestnicy badania nie pamiętaliby żadnych doświadczeń związanych z psychodelikami. Takie badanie pomogłoby uporządkować niektóre z psychologicznych i neurobiologicznych efektów związków psychodelicznych. Powstaje jednak pytanie, czy brak pamięci przeżyć psychodelicznych na pewno oznacza, że ich się nie doświadcza?