Już w latach 50. próbowano opracować miary, które pozwoliłyby jakoś usystematyzować wywoływane przez psychodeliki efekty. W 1955 r. Harold Abramson ze swym zespołem donosili w The Journal of Psychology o stworzeniu kwestionariusza, który zawierał 47 pozycji i których treść skompilowano w oparciu o znalezione w literaturze opisy symptomów charakterystycznych dla LSD-25. Chodziło jednak głównie o reakcje somatyczne typu, czy się pocisz?, czy czujesz zimno?, itp. Całkowicie pominięte zostały kwestie związane z fenomenologicznym aspektem doświadczenia. Poniżej przedstawiamy pierwszą część zestawienia najbardziej znanych miar, które można znaleźć w badaniach z zastosowaniem psychodelików.
Zestawienie Addiction Research Center (Addiction Research Center Inventory, ARCI)
Nazwa miary pochodzi od National Institute of Mental Health Addiction Research Center, w którym powstała: W 1958 r. po raz pierwszy przedłożono ją osobie uzależnionej od opiatów. Następnie miarę rozbudowano pod kątem innych substancji psychoaktywnych takich jak np. marihuana, benzedryna, amfetamina, itp. – z psychodelików jest wyszczególniony LSD. W swej pełnej postaci miara liczyła aż 550 pozycji opartych na dychotomii prawda/fałsz i których słownik został stworzony na podstawie werbalnych raportów użytkowników substancji. W zamierzeniu miała być narzędziem opracowanym do mierzenia fizycznych, emocjonalnych, kognitywnych i subiektywnych efektów wywoływanych przez różne kategorie substancji psychoaktywnych. Miara miała również stanowić pomoc w wykrywaniu nieprawidłowości behawioralnych (zarówno naturalnie występujących jak i sztucznie wywoływanych) oraz zostać inkorporowana w szerszy system mierzenia zaburzeń psychiatrycznych.
W 1971 r. została opracowana skrócona, licząca 49 pozycji wersja. Składa się na nią 5 skal dedykowanych poszczególnym klasom substancji. Są to: 1. morfina/benzedryna – pomiar euforii; 2. Pentobarbital/chlorpromazyna/alkohol – pomiar uspokojenia; 3. LSD – pomiar dysforii i zmian psychozomimetycznych; 4. Benzedryna – pomiar pobudzenia; 5. Amfetamina – miara zrobiona pod kątem efektów wywoływanych przez d-amfetaminę. Cieszy się ona sporą popularnością wśród badaczy substancji psychoaktywnych, w tym również wśród badaczy psychodelików. Tym niemniej, zarzucono jej ostatnio brak podparcia w nowoczesnych statystycznych technikach analizy psychometrycznej. Mówiąc inaczej, jej stosowanie jest intuicyjne, i nawet jeśli miara była rozwijana w oparciu o jej empiryczną weryfikację, nadal istnieje ryzyko, że niedostateczna precyzja terminologiczna miary przekłada się na nieprecyzyjny opis mierzonego zjawiska.
Charakterystyka doświadczeń mistycznych Stace’a
W 1960 r. ukazała się książka brytyjskiego filozofa Waltera T. Stace’a, Mysticism and philosophy, w której autor podjął się zadania zdefiniowania zjawiska doświadczenia mistycznego. Stworzona przez niego 9-punktowa charakterystyka jest o tyle ważna, że stanowi punkt wyjścia dla późniejszych kwestionariuszy, które jak na razie są najważniejszymi miarami wywoływanych przez psychodeliki doświadczeń subiektywnych. Cechy definiujące doświadczenie mistyczne: (1) wewnętrzna jedność (tzn. niezróżnicowana, jednolita świadomość); 2. zewnętrzna jedność (tzn. odczuwanie jedności z otaczającym środowiskiem); 3. pozaczasowość i pozaprzestrzenność (tzn. odczucia nieskończonego czasu i bezkresnej przestrzeni, transcendujące zwyczajowe ograniczenia czasu i przestrzeni; 4. wewnętrzna subiektywność (tzn. odczuwanie życia lub żyjącej obecności we wszystkich obiektach); 5. obiektywność i realność (tzn. jakość noetyczna, odczuwanie doświadczenia jako źródła obiektywnej prawdy); 6. świętość (tzn. zasługujące na oddawanie czci, boskie lub święte); 7. głęboko odczuwany spokój i radość; 8. paradoksalność (tzn. potrzeba używania nielogicznych lub sprzecznych stwierdzeń do opisu doświadczenia); 9. nieopisywalność (tzn. trudności związane z komunikowaniem czy opisywaniem doświadczeń) [podaję za: Maclean et al., 2012].
Kwestionariusz Doświadczenia Mistycznego (Mystical Experience Questionnaire MEQ-43)
MEQ-43 jest też niekiedy nazywany Kwestionariuszem Pahnkego-Richardsa, co sugerowałoby błędnie, że stworzyli go William Richards i Walter Pahnke. W 1962 r. Walter Pahnke przeprowadził swój słynny eksperyment wielkopiątkowy – eksperyment z podwójnie ślepą próbą, w którym prawie wszyscy uczestnicy, którym podano psylocybinę, doznali głębokiego doznania religijnego. Doznania były badane za pomocą kwestionariusza, który został stworzony na podstawie ww. charakterystyki Stace’a (a który następnie w latach 70. zaadaptował Richards na potrzeby badań w Maryland Psychiatric Center). Również MEQ-43 jest stworzony na bazie charakterystyki Stace’a i oryginalnego kwestionariusza Pahnkego. Kwestionariusz zawiera 43 pozycji, które opisują siedem czynników mających charakteryzować doświadczenie mistyczne: 1.wewnętrzną jedność; 2. zewnętrzną jedność; 3. transcendencję czasu i przestrzeni; 4. nieopisywalność i paradoksalność; 5. poczucie świętości; 6. jakość noetyczną; 7. głęboko odczuwany pozytywny nastrój. MEQ-43 tym się różni od oryginalnego kwestionariusza Pahnkego, że w tym drugim jest jeszcze dodatkowy czynnik poświęcony przemijalności [transciency] oraz nieopisywalność i paradoksalność są rozbite na dwie odrębne grupy.
Kwestionariusz Stanów Świadomości (States of Consciousness Questionnaire SOCQ)
Jest to często spotykana nazwa, generująca dodatkowe zamieszanie związane z miarami doświadczenia mistycznego, gdyż kryją się pod nią różne wersje MEQ. Kwestionariusz ten rozwijał Roland Griffiths w swych badaniach z użyciem psylocybiny. Najpopularniejsza wersja zawiera 100 pozycji, z których 43 pozycje to pozycje z MEQ-43, które opisują tym razem sześć czynników: 1. Jedność wewnętrzną i zewnętrzną (czysta świadomość, stopienie z ostateczną rzeczywistością; jedność wszystkich rzeczy; wszystko jest żywe; wszystko jest jednym); 2. Transcendencja czasu i przestrzeni; 3. Nieopisywalność i paradoksalność (problemy w wyrażeniu doświadczenia słowami); 4. Poczucie świętości (zachwyt); 5. Jakość noetyczna (intuicyjne poznanie ostatecznej rzeczywistości); 6. Głęboko odczuwany pozytywny nastrój. Nowym dodatkiem jest rozszerzenie kwestionariusza o dodatkowe 57 pozycji, które miały pełnić rolę dystraktorów, kierując uwagę na inne cechy doświadczenia psychodelicznego. Poszczególne pozycje są oceniane wg sześciopunktowej skali (0 = w ogóle; 1=tak delikatne, że nie mogę stwierdzić; 2=delikatne; 3=umiarkowane; 4=silne; 5=nadzwyczajne). By dane doświadczenie było sklasyfikowane jako całkowicie mistyczne, każdy z czynników musiał mieć przynajmniej 60% całości punktacji.
Kwestionariusz Doświadczenia Mistycznego MEQ-30
Dotychczasowym, powyżej opisanym miarom zarzucano to, że są teoretycznymi konstruktami bez dostatecznej weryfikacji empirycznej. W 2012 r. Katherine A. MacLean wraz z zespołem badaczy z Johns Hopkins University School of Medicine po przeprowadzeniu analiz czynnikowych zredukowali SOCQ do 30 pozycji opisujących cztery obszary doświadczenia mistycznego: 1. Mistyczny (do którego weszły cztery, wcześniej oddzielne czynniki: jedność wewnętrzna; jedność zewnętrzna; jakość noetyczna; poczucie świętości); 2. Pozytywny nastrój; 3. Transcendencja czasu i przestrzeni; 4. Nieopisywalność.
Tak, jak w przypadku SOCQ, poszczególne pozycje są oceniane wg sześciopunktowej skali mierzącej siłę danego doznania. Nowy kwestionariusz otrzymał nazwę MEQ-30. Jest to na razie jedyny kwestionariusz, którego rzetelność została potwierdzona za pomocą nowoczesnych technik psychometrycznych. W 2015 r. pojawił się artykuł potwierdzający w całej linii rzetelność kwestionariusza pod kątem mierzenia doświadczeń mistycznych wywoływanych przez psylocybinę [Barrett et al., 2015]. W 2016 r. opublikowano badanie [Bouse et al., 2016] testujące przydatność kilku miar [MEQ-30, ARCI, HRS] w badaniu doświadczeń 167 osób, które odbyły ceremonię ajahuaskową. Choć badacze potwierdzili tu podstawową przydatność MEQ-30, wystąpiły jednak pewne różnice. Okazało się, że lepiej sprawdził się im model zredukowany do dwóch czynników: 1. Mistyczna ekstaza (obszar obejmujący czynniki mistyczny i pozytywny nastrój); 2. Międzywymiarowość (obszar obejmujący transcendencję czasu i przestrzeni oraz nieopisywalność). Różnice te mogą być powodowane różnymi ustawieniami danego doświadczenia (środowisko kliniczne vs. ceremonia), zróżnicowaniem działania (psylocybina vs. ayahuaska), itp. Tym niemniej, autorzy podkreślają ogólną rzetelność MEQ i stwierdzają, że kwestionariusz ten można traktować jako jednoczynnikowy, czyli mierzący zjawisko doświadczenia mistycznego per se.
Wkrótce następna część zestawienia najbardziej znanych miar, które można znaleźć w badaniach z zastosowaniem psychodelików.
Brak komentarzy